عصر اعتبار- در هفته بانکداری اسلامی مجال گفتگویی صمیمی با حجت الاسلام والمسلمین شیخی- مسول محترم نمایندگی ولی فقیه در بانک مهر اقتصاد– دست یافت تا نگاه ایشان به مقوله بانک و بانکداری اسلامی را مورد بررسی قرار دهیم. با ما همراه باشید.
به گزارش پایگاه خبری «عصر اعتبار»
راهبرد جناب عالی برای اجرای بانکداری اسلامی و حذف ربا در نظام بانکی چیست؟
طبق نص صریح قرآن کریم، احادیث و روایات، دین مقدس اسلام ربا را بسیار زشت و پلید دانسته و مسلمانان را به شدت از آن نهی نموده است. بر اساس آموزههای اسلام میتوان گفت که وجود ربا در معاملات اقتصادی و بانکی همانند خون آلوده و کثیفی است که اگر در رگهای اقتصادی زندگی فردی و اجتماعی یک جامعه جریان پیدا کند، علاوه بر اینکه رحمت الهی از آن زندگی برداشته میشود، مطابق وعده الهی باید منتظر عذابی دردناک و فراگیر بود.
امام خمینی (ره) در اهمیت موضوع اسلامی شدن بانکها صراحتاً بیان میدارند: «اصلاح بانک یکى از امور بسیار مهم است» و «از این جهت باید کارشناسان و علما در این مسأله بسیار فعالیت کنند، دقت کنند که ما را از این گرفتارى نجات بدهند». «سیستم بانکدارى به این وضعى که الآن در ایران هست، (اوایل انقلاب) این وضع، وضع طاغوتى است. ربا در اسلام حرام است؛ در قرآن اعلام به حرمت شده است: کسى که ربا بخورد، ربا بگیرد- در اسلام، در قرآن گفته شده است که جنگ با خدا مىکند! این سیستم باید متحول بشود. سیستم بانکى باید عوض بشود. و ما امیدواریم که با همت همه کارمندان و کارگران این طور مسائل حل بشود. اگر این مسائل حل نشود، فرهنگ ما همان فرهنگ باشد، من خوف این را دارم که شکستى به ما وارد بشود که دیگر جبران نتوانیم بکنیم. همه مکلفیم- تکلیف، تکلیف خدایى است- که اسلام و کشور را نجات بدهیم».
ایشان همچنین تدوین قانون را کافی ندانسته و اعلام میدارند: «باید مجریان امور در هر جا که هستند متعهد به اسلام باشند. ممکن است قانون بسیار خوب باشد، وارد بشود در دست مجریها و بد اجرا بشود. باید مجریان امور در هر جا که هستند، در دادگسترى، در وزارت مالیه، در بانکها، اینها اشخاصى باشند که اسلامى باشند و متعهد به اسلام باشند»
همچنین مقام معظم رهبری (مد ظلهالعالی)، اسلامی کردن بانکها را فتحی عظیم میدانند و اعلام میدارند: «… پول را در جامعه به شکل اسلامی مطرح کردن و داد و ستد کردن ـ مسئلهی بسیار مهمی است. اگر بتوانیم این حقیقت را به معنای جامع کلمه در جامعه به وجود بیاوریم، فتح عظیمی در دنیا خواهد بود. فتح، فقط فتح قلعهها و سنگرها نیست. اگر کارگزاران دستگاه بانکی بتوانند این را به معنای جامع و کامل مسئله اجرا و پیاده کنند، فتح بزرگترین سنگر اقتصادی امروز دنیاست. خصوصیت بانکداری اسلامی و از لوازم آن، دادوستد پول بر اساس غیر ربا، تنظیم مبادلات پولی بر اساس قوانین اسلامی و معاملات اسلامی صحیح است، که در آنها ظلم و استثمار و کنز و تبعیض و اختلاف طبقاتی و امثال اینها به وجود نمیآید.»
بانک مهر اقتصاد برای اجرای بانکداری اسلامی چه اقداماتی انجام داده است؟
بانک مهر اقتصاد به دلیل وابستگیاش به سازمان ارزشی بسیج، اولویت اول راهبردی خود را آسیبشناسی این موضوع قرار داده و در این راستا، ضمن تشکیل کمیته علمی تحقیقات بانکداری اسلامی، از محققان و کارشناسان برجستهی حوزه و دانشگاه دعوت به همکاری نمود و با یاری خداوند متعال و همت شبانهروزی کارشناسان خود که از اساتید و علمای حوزه و دانشگاه می باشند، تحقیق وسیعی را در زمینهی آسیبشناسی اجرای قانون عملیات بانکی بدون ربا و چالشها و موانع موجود انجام داده و مدل عملی و راهکارهای اساسی و الزامات عملیاتیسازی بانکداری اسلامی را تهیه و در کتابی به همین نام منتشر کرده است.
بر اساس نتایج این مطالعهی علمی، مدل عملی استقرار بانکداری اسلامی از 12 گام اساسی تشکیل میشود که یکی از آن گامها «تدوین و اجرای سند جامع آموزش بانکداری اسلامی» با به کارگیری شیوهها و روشهای نوین و روزآمد میباشد. از این رو به دلیل عدم آشنایی کافی کارکنان از ابعاد مختلف فقهی، حقوقی و اعتباری و با توجه به خلأ جدی در این حوزه به دلیل عدم وجود کتاب کاربردی و قابل فهم، برای اجرای بهتر قانون عملیات بانکی بدون ربا در سطح شعب، بر آن شدیم تا با استفاده از توانمندی ها و دانش سرمایه های انسانی متعهد بانک، کاربردی ترین کتاب عقود اسلامی در نظام بانکی کشور را تدوین و در ارائهی آموزشهای بانکداری اسلامی به عنوان مرجع اصلی از آن بهرهگیری نماییم. و با برگزاری دوره های تربیت و تعالی و آموزش احکام بانکداری اسلامی با حضور اساتید مجرب و متعهد و نماینده محترم ولی فقیه در بنیاد تعاون بسیج نسبت به ارتقای سطح بینش سیاسی، اخلاقی و دینی و شرعی کارکنان اقدامات مفید و ارزنده ای انجام شده و می شود .
چند سالی است که بانک ها و موسسات مالی و اعتباری دغدغه پیاده سازی بانکداری اسلامی را مطرح می کنند و برخی از بانک ها نیز بصورت جدی در این حوزه ورود پیدا کرده اند. شاید برای برخی این سئوال مطرح باشد که بانکداری اسلامی در واقع دغدغه بانک مهر اقتصاد است یا تلاشی برای تولید یک برند تجاری و کسب اعتماد مردم متدین برای سرمایه گذاری؟
این بانک همواره دغدغه بانکداری اسلامی را طی 14 سال گذشته داشته است. بانک مهر اقتصاد با تمام توان در حال برنامه ریزی برای تحقق ارزش های بانکداری اسلامی در سطح بانک، در سطح جامعه و لایه های گوناگون است. نظام بانکی کشور برای این مهم تلاش ها و زحمت های زیادی کشیده و بانک مرکزی هم اقداماتی انجام داده، ما در بانک مهر اقتصاد با جدیت به میدان آمدیم و با تلاش و کوشش زیاد در این راه گام برداشتیم. در تدوین راهبردها و برنامه های این حوزه زحمت شبانه روزی چندین ساله کشیدیم، بنابراین در یک جمله می توان گفت آنچه در بانک مهر اقتصاد انجام شده کار نمایشی نیست بلکه تماماً از روی اعتقاد قلبی بوده است. تا بتوانیم ان شاء الله در راستای تحقق اقتصاد مقاومتی ( اقدام و عمل ) گام موثری برداشته باشیم.
برخی تصور می کنند بانکداری اسلامی یعنی پرداخت وام های قرض الحسنه با نرخ چهار درصد و بانک هایی که تسهیلات با نرخ بالاتر پرداخت می کنند در واقع یک کار غیرشرعی و ربوی انجام می دهند، در این خصوص توضیحاتی که لازم می دانید بفرمایید.
این برداشت ناصحیح از کارکردهای بانکداری اسلامی است چرا که ویژگی ها و کارکردهای اقتصاد اسلامی، صرفاً با منابع اندک قرض الحسنه نزد بانک ها محقق نمی شود. ازدیدگاه اسلام در بحث قرض الحسنه نرخ سود مطرح نیست بلکه صرفاً مزد کار واقعی مطرح می باشد. اگر مزد کار در نظام بانکی کشور، که طبق ابلاغیه بانک مرکزی 4 درصد است، حتی2 درصد گرفته شود اما مشروط به یک شرطی شده باشد، اسلام این را زیاده بر قرض و ربوی می داند. توجه به این مطالب بسیار مهم است که ما یک قرض داریم و یک تسهیلات که فرق این دو را باید دانست که در تسهیلات در قالب عقود و بیع واقع می شوند که در این چهارچوب باید فهم عمومی از آن با مفهوم قرض متفاوت باشد.
از منظر اسلام سود یک امر کاملاً مباح است وقتی در قالب معامله و بیع شرعی قرار گیرد. اسلام به دنبال این است که انجام معاملات علاوه بر قرض و انفاق در جامعه رونق داشته باشد بنابراین معاملات انواع عقود اسلامی مانند مشارکت، مضاربه، فروش اقساطی، جعاله و سلف، در اسلام تعریف شده است و این ها مواردی نیست که نظام بانکی خودشان تعریف کرده باشند از این رو اگر در قالب عقدی از عقود اسلامی، معامله واقعی انجام شود و با رعایت الزامات انجام هر عقد سود متعارف گرفته شود، کاملاً شرعی است، البته اسلام تاکید دارد که نباید سود به نحوی باشد که بر طرف دیگر معامله اجحاف شود.که این مطلب در جای خود یک گناه محسوب می شود. پس میزان نرخ سود در معاملات باعث نمی شود که یک معامله، شرعی یا غیر شرعی اطلاق شود.
و سخن آخر
با توجه به ابعاد گسترده بانکداری اسلامی از تمام اساتید محترم و مدیران ارزشی و علمای بزرگوار و کارکنان متعهد و با تقوا که با ما در این زمینه همکاری دارند تقدیر و تشکر می شود، ان شاالله همه این عزیزان و بزرگواران، با حضور خود در این عرصه کما فی السابق ما را یاری دهند و آنچه که مهم است عمل به احکام دین و عقود اسلامی است که ان شاءالله با استفاده از ظرفیت های والای فقه اسلامی بتوانیم به مقصد نهایی که تحقق بانکداری اسلامی است، برسیم.